Distilleren

Vakantie Cognac 1970

In 1970 ben ik samen met Hans van den Hurk, die ik had leren kennen op Fotoclub Hartog, maar die inmiddels ook mijn schaak- en wijngezel was geworden, op vakantie geweest naar Frankrijk. Hij mocht beschikken over de auto van zijn ouders. We gingen naar Parijs, waar ik twee jaar daarvoor al een week op mijn Mobylette had rondgetuft. Nu, met de auto waren we in twee dagen uitgekeken. Tot onze verbazing was Cognac een plaats waar je naar toe kon. Daar had ik nog nooit bij stilgestaan, hoewel ik toen al aardig Cognac kon proeven. 

Tentje van aan elkaar geknoopte legercapes

Uiteindelijk hebben we een week gebivakkeerd (letterlijk: in een soldatententje van de legerdump) naast de wijnranken van Maurice Gourry die het landgoed bestierde, dat al sinds 1619 van de familie was, en vanwaar zijn voorouders in 1735 al eau-de-vie naar Rotterdam verscheepten. 

Document verscheping naar Rotterdam in 1735

Bij het zien van de distilleerderij begon het bij mij al te kriebelen, maar pas vijf jaar later heb ik tijdens een volgende reis naar Frankrijk een boek over het distillatieprocédé voor Cognac kunnen aanschaffen. 

Verduidelijking stookmethoden

Distilleerderijbrand

Ik ben op kleine schaal begonnen, maar dat was geen succes. Aan mijn laboratoriumtijd bij Bergoss had ik onderdelen voor een laboratoriumopzet overgehouden, maar de belangrijkste onderdelen, zoals een glazen koeler ontbraken nog, maar die werden met gemak geregeld door mijn vrouw Elisabeth, die toen bij Organon op het lab werkte. Met het boek over het stoken van Cognac in de hand: Lafon, J, P. Couillard, F. Gay-Bellile e.a. Le Gognac: Sa Distillation. Paris: Éditions J-B. Baillière,1973, heb ik op de aanrecht in de keuken een eerste stook van wijnresten uitgevoerd. Daarna ben ik begonnen aan de tweede stook, de 'bonne chauffe' op basis van het distillaat wat toen ruim 30% alcohol bevatte. In mijn boek stond natuurlijk niets over kookvertraging, omdat zoiets geen onderwerp is voor cognacboeren met hun grote koperen ketels. 

Het was winter en het had gesneeuwd, er werd aangebeld door een buurman die ongeveer zo'n zelfde Hanomagbus had als wij: of ik zijn bus, die niet startte, wilde aantrekken. Ik vroeg Elisabeth, die in de woonkamer met de boekhouding bezig was, om zijdelings ook even op het stookproces in de keuken te letten en ik vertrok. Toen ik terugkwam was ze woest: de boel was ontploft en door de brandende alcoholdamp was de verf van het keukenkastje boven de aanrecht zwaar geschroeid. Haar collega's bij Organon hebben ons toen aan glasparels geholpen, maar ik vertrouwde het niet meer.

Een distilleerketel met helm

Van Ton Maria Nijhof, aankomend kunstenaar, die goed met metaal overweg kon, mocht ik een aangepast biervat met een industriebrander en een simpele distilleeropzet lenen. Dat werke feilloos. Maar ik wilde een 'helm', zoals men in Cognag op de alembics gebruikte. Die helm en een koeler, naar tekeningen in mijn boek, heeft edelsmid Joop Falke toen gesmeed, op voorwaarde dat hij ook gebruik mocht maken van mijn distilleerketel. 

Schema voor een alambic Charentais

Het duurde wel een uur of 6 om 10 liter brouillis van 33% uit 40 liter wijn te stoken, en als ik dat 3 keer gedaan had, stookte ik op de vierde dag wel een uur of tien op 10 liter 'bonne chauffe' van 75%. 

Methanol

Uit onderzoek wist ik dat traditioneel gestookte alcohol uit vruchten met veel pectine een hoger percentage methanol kon bevatten. 

Methanol bij de letter -M-

Ik was op mijn hoede omdat er ooit berichten in de krant stonden over doden als gevolg van methanolvergiftiging, maar dat was dan altijd wanneer de methanol in pure vorm door verslaafden was genuttigd of wanneer die was toegevoegd aan kant-en-klare dranken, met de bedoeling schade toe te brengen. Maar toch ... Goede cognac kan wel 200 mg methanol per liter bevatten. 

Methanol en ethanol

Het RIAM (collega's van Elisabeth die zich het RijksInstituut voor AlcoholMisbruik noemden) heeft gaschromatografisch bepaald dat onze uit wijnresten gestookte alcohol zonder problemen voor consumptie geschikt was.

In eerste instantie gebruikte ik de alcohol voor de samenstelling van onze perzikbladlikeur 'Madeleine' op basis van simpele rode wijn en een alcoholtinctuur van perzikbladeren. Toen ik later meer alcohol nodig had voor het maken van likeuren heb ik mijn toevlucht genomen tot suiker als grondstof voor de alcoholfabricage. Er ontstaan dan ook minder bijproducten, zoals methanol.

Biervat-Alambic

Ketel is een roestvrijstalen biervat van 50 liter, eronder de industriebrander, bovenop de helm en ernaast aangehangen de koeler.

Biervat-distilleerketel (50l)

Distilleerketel van boven gezien